Αφιέρωμα 2012:Από τη Δράμα στη Θεσσαλονίκη και στην υπηρεσία του Γ΄ Ράιχ, του Γιάννη Γκλαρνέτατζη
Στις 30.12.1948 αποφυλακίζεται από τις φυλακές Καλλιθέας ο δωσίλογος αρχηγός τους Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος Μακεδονίας-Θράκης Γρηγόριος Παζιώνης,[1] ένας από τους πολλούς συνεργάτες των Ναζί που είχαν πέσει στα «μαλακά» κατά τις σχετικές δίκες που έγιναν στη διάρκεια του Εμφύλιου
Γεννημένος στο Μελένικο το 1887, ο Παζιώνης εγκαταστάθηκε στη Δράμα μετά τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου το 1913. Στα χρόνια της βουλγαρικής κατοχής της πόλης στη διάρκεια του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου βρέθηκε όμηρος σε τάγματα εργασίας (1916-1918).[2] Μετά την επιστροφή του ασχολήθηκε αρχικά με το εμπόριο αλλά πολύ σύντομα στράφηκε και στην πολιτική. Στις πρώτες δημοτικές εκλογές στις Νέες Χώρες το 1925 είναι υποψήφιος δήμαρχος Δράμας, με την υποστήριξη μάλιστα της Δημοκρατικής Ενώσεως (του κόμματος δηλ. του Αλ. Παπαναστασίου), όπως μαθαίνουμε από ένα εγκωμιαστικό ρεπορτάζ των «Μακεδονικών Νέων». Σ’ αυτό παρουσιάζονται το «υπέροχο πρόγραμμα» και «μία θαυμασία αγόρευσίς του», όπως διατυμπανίζονται στο πρωτοσέλιδο της εφημερίδας, που τότε υποστήριζε τον δικτάτορα Πάγκαλο. Στην ομιλία του ο Παζιώνης εμφανίζει ένα φιλολαϊκό προφίλ υποσχόμενος ότι «δια την εκτέλεσιν όλων των Δημοτικών έργων θέλομεν φροντίση και εξασφαλίση την εργασίαν των συμπολιτών μας προς επούλωσιν της πληγής της αεργίας και θα φανώμεν πάντοτε αρρωγοί των πενομένων λαϊκών και εργατικών τάξεων κατά περιόδους οικονομικής κρίσεως και αεργίας». Και το ρεπορτάζ καταλήγει με τη διαπίστωση ότι «ήδη η κίνησις η οποία γίνεται πέριξ του εκλεκτού αυτού υποψηφίου παρουσιάζει ως βεβαίαν την επιτυχίαν αυτού και της Δημοκρατικής Ενώσεως της οποίας επίλεκτον μέλος είνε».[3]
Τελικά ο Παζιώνης θα εκλεγεί δήμαρχος, αλλά στις επόμενες δημοτικές εκλογές, τέσσερα χρόνια αργότερα, και θα παραμείνει δήμαρχος για μια πενταετία. Αν και είναι επανειλημμένως υποψήφιος βουλευτής δεν εκλέγεται ποτέ αλλά διορίζεται νομάρχης Χαλκιδικής το 1935, πράγμα που μας επιτρέπει να συμπεράνουμε ότι είχε περάσει στη φιλοβασιλική δεξιά όπως άλλωστε κι άλλοι βενιζελογενείς πολιτικοί. Στη θέση αυτή θα παραμείνει μέχρι τον Ιανουάριο του 1936 οπότε παραιτείται για να θέσει υποψηφιότητα στις εκλογές. Το 1938 το καθεστώς Μεταξά τον διορίζει νομάρχη Έβρου και με την ιδιότητα αυτή θα υποδεχθεί στην Αλεξανδρούπολη τον βασιλιά Γεώργιο Β΄ στις 17.5.1939: «Ο Βασιλεύς ευχαριστήσας τον δήμαρχον επέβη του ανοικτού αυτοκινήτου και κατηυθήνθη εις την στρατιωτικήν λέσχην ακολουθούμενος υπο των υπουργών κ.κ. Μανιαδάκη και Νικολαΐδη, του γενικού διοικητού Θράκης κ. Καλαντζή, του νομάρχου Παζιώνη και των λοιπών αρχών ενώ τα συγκεντρωμένα πλήθη εν εξάλλω ενθουσιασμώ και με φρενίτιδα εκδηλώσεων εχαιρέτων τη διέλευσιν του».[4] Αυτή η, έστω και τυπική γνωριμία, αποφέρει στον Παζιώνη τον Σταυρό των Ταξιαρχών του Τάγματος του Φοίνικα που του απονέμει ο βασιλιάς. Τον Απρίλιο του 1940 μαζί με τον ιδρυτή του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος Μακεδονίας-Θράκης Γεώργιο Σπυρίδη και τον καθηγητή Αθανάσιο Παπαδόπουλο αποστέλλουν συγχαρητήριο τηλεγράφημα στον Αδόλφο Χίτλερ, με την ευκαιρία των γενεθλίων του. Η δηλωμένη αυτή στάση υπέρ του Άξονα θα τον οδηγήσει (13.8.1940) σε πεντάμηνη διαθεσιμότητα.
Μετά τη γερμανική εισβολή βρίσκεται στην Αθήνα και η κυβέρνηση Τσολάκογλου τον διορίζει επιθεωρητή των Υπηρεσιών Κοινωνικής Πρόνοιας της Γενικής Διοίκησης Μακεδονίας στη Θεσσαλονίκη (Σεπτέμβριος 1941). Ένα μήνα αργότερα τοποθετείται και διευθυντής του νεοσύστατου Γραφείου Κατονομής Νέων Προσφύγων (ως τέτοιοι αναφέρονταν οι προερχόμενοι από τις περιοχές της Αν. Μακεδονίας και Θράκης που είχαν βρεθεί υπό βουλγαρική κατοχή). Παράλληλα τον Μάρτιο του 1942 αναλαμβάνει και καθήκοντα υπαρχηγού του Γ. Σπυρίδη, το κόμμα του οποίου στεγαζόταν αρχικά στο ξενοδοχείο «Άτλας» (Εγνατίας 44) και κατόπιν σε οίκημα επί της οδού Κομνηνών 24. Δημοσιεύει εκκλήσεις υπέρ των αρχών Κατοχής στις ελεγχόμενες απ’ αυτές εφημερίδες της Θεσσαλονίκης κι εκφωνεί επίσημες αποχαιρετιστήριες ομιλίες στους εργάτες που φεύγουν από τον σιδηροδρομικό σταθμό της πόλης για να δουλέψουν στη Γερμανία.
Η καριέρα του ακολουθεί σταθερά ανοδική πορεία καθώς έχει να επιδείξει ήδη προπολεμικά φιλοναζιστικά τεκμήρια. Τον Ιούλιο του 1943 προστίθεται στις αρμοδιότητές του και η διοίκηση της Γενικής Διευθύνσεως Στεγάσεως στην οποία τοποθετεί τον γιο του Ζάχο και τον αδελφό του Πέτρο, κι έτσι οι Παζιώνηδες αρμέγουν οικογενειακώς τους συναλλασσόμενους με την υπηρεσία, ενώ φροντίζει και για την παραχώρηση καταστήματος επί της οδού Μοναστηρίου στον συμπέθερό του από τον άλλο του γιο. Όταν ο Γ. Σπυρίδης συνελήφθη για ατασθαλίες η θέση του αρχηγού του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος Μακεδονίας-Θράκης καταλήφθηκε από τον υπαρχηγό Παζιώνη, που αυτή την ιδιότητα απέστειλε τον Δεκέμβριο του 1943 μακροσκελές υπόμνημα στον πληρεξούσιο του Ράιχ στην Ελλάδα, Χέρμαν Νωυμπάχερ. Ενώ όμως ο πρώην δήμαρχος και νομάρχης προσπαθούσε να αναρριχηθεί στη θέση, πλέον, του γενικού διοικητή Μακεδονίας θα πέσει σε δυσμένεια και θα φυλακιστεί από τους πάτρωνές του για σύντομο χρονικό διάστημα το καλοκαίρι του 1944. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι οι γερμανικές αρχές ξέχασαν τις υπηρεσίες που παρείχε ο Παζιώνης κι έτσι, καθώς πλησίαζε η ώρα της αποχώρησής τους, τον αποφυλάκισαν, του έβγαλαν διαβατήριο (1.9.1944) και τον επιβίβασαν (μαζί με πολλούς από τον συρφετό των «εκλεκτών» συνεργατών τους) στο τρένο για τη Γερμανία.[5]
Με την κατάρρευση του Γ΄ Ράιχ ο Παζιώνης προσπαθεί να ξεφύγει κάνοντας το θύμα. Μαζί με τον, διάδοχό του στην ηγεσία του κόμματος, Διονύσιο Αγάθο το σκάνε στην Ελβετία, όπου παρουσιάζονται στην ελληνική πρεσβεία της Βέρνης (28.5.1945) δηλώνοντας ότι είναι αντιστασιακοί που είχαν συλληφθεί από τους Γερμανούς! Εντωμεταξύ οι ελβετικές αρχές τους εξέδωσαν προσωρινές ταυτότητες προσφύγων και τους περιέθαλψαν στο Σεντ Γκάλλεν. Παραμένει άγνωστο γιατί οι δύο δωσίλογοι δήλωσαν τα πραγματικά τους ονόματα στην πρεσβεία με αποτέλεσμα να γίνει γνωστό ότι σε βάρος τους υπήρχαν εντάλματα σύλληψης από τον ειδικό επίτροπο Δωσιλόγων Θεσσαλονίκης και να συλληφθούν από την ελβετική αστυνομία. Παρότι όμως ο Παζιώνης εκδόθηκε κι έφτασε στην Αθήνα στις 15.8.1945, κυκλοφορούσε ελεύθερος για πάνω από ένα χρόνο μέχρι να συλληφθεί στο σπίτι που διέμενε στο Κολωνάκι χρησιμοποιώντας το όνομα Γεωργιάδης (27.8.1946). Ο Παζιώνης παραπέμφθηκε με την κατηγορία της συνεργασίας με τον εχθρό σε βαθμό κακουργήματος. Στη δίκη του, τον Αύγουστο του 1947, όπως σημειώνει ο Δορδανάς «στον τελικό κατάλογο των μαρτύρων υπεράσπισής του εκπροσωπούνταν η ελίτ της Θεσσαλονίκης, με τους δικηγόρους να συγκροτούν την πολυπληθέστερη επαγγελματική τάξη και να ακολουθούν γιατροί, βουλευτές, πρώην υπουργοί, ανώτεροι στρατιωτικοί, δημόσιοι υπάλληλοι και επιχειρηματίες». Τελικά ο κατηγορούμενος καταδικάστηκε σε ποινή δυόμισι ετών.
Μόλις αποφυλακίστηκε απευθύνθηκε στον δικηγόρο Ιωάννη Σταθάκη, μάρτυρα υπεράσπισης στη δίκη του και συνήγορο πολλών δωσιλόγων για να τον ευχαριστήσει και να τον ενημερώσει για τα μελλοντικά του σχέδια. «Αγαπητέ Γιάννη», έγραφε, «Επί τω νέω έτει 1949, σας εύχομαι οικογενειακώς υγείαν, χαράν και ευτυχίαν. Επί τη ευκαιρία σας πληροφορώ ευχαρίστως ότι από τις προχθές 30 Δεκεμβρίου, αποφυλακισθείς ευρίσκομαι ελεύθερος μεταξύ των ενταύθα μελών της οικογενείας μου και των ενταύθα φίλων μου […] Αρχάς Φεβρουαρίου ελπίζω να ευρίσκωμαι εις Θεσ/νίκην, ίνα εκείθεν μεταβώ εις Σέρρας και Δράμαν και επιστρέψω ακολούθως ενταύθα. Θα ήτο σκόπιμον, εάν τυχόν ήρχεσο εδώ, να συναντώμεθα δια να καταλήξωμεν σε εν σύμφωνον προς ποίον κόμμα θα ήτο συμφέρον και ενδεδειγμένον να προωθηθώμεν μετά των φίλων μας […] Σε ευχαριστώ δι’ όσα έκαμες υπέρ εμού κατά την εξαπολυθείσαν κατ’ εμού θύελλαν παρ’ αναξίων τινών Ελλήνων μικρών πολιτευτών αξίων οπαδών ενός Ατίλλα μόνον. Εν καιρώ θα αποδόσωμεν τα του Καίραρος τω Καίσαρι».[6]
Κάποια χρόνια αργότερα ο Παζιώνης θα αναλάβει, με τη σειρά του, να συνδράμει ένα φίλο από τα παλιά. Τον Φεβρουάριο του 1959 καταθέτει ως μάρτυρας υπεράσπισης στη δίκη του Μαξ Μέρτεν, δηλώνοντας ότι ο Γερμανός αξιωματούχος υπήρξε «ευεργέτης». Σύντομα θα προσπαθήσει να επανέλθει και στον πολιτικό στίβο. Στα τέλη του Νοεμβρίου 1960 συγκροτείται μια επιτροπή πολιτών για να ενισχύσει την Κίνηση Εθνικής Ανασυγκρότησης που μόλις είχε ιδρύσει ο στρατηγός Γεώργιος Γρίβας, αρχηγός της Χ επί Κατοχής και μετέπειτα της ΕΟΚΑ. Στα 135 ονόματα που υπογράφουν το πρακτικό αυτής της επιτροπής περιλαμβάνονται αυτά του Ιωάννη Σταθάκη, του Γρηγορίου Παζιώνη κι άλλων ταγματασφαλιτών.[7] Να σημειώσουμε, δε, ότι ο βραχύβιος αυτός πολιτικός σχηματισμός (διαλύθηκε τον Σεπτέμβριο του 1961) κινούνταν στον χώρο του Κέντρου, καθώς είχαν ενταχθεί σ’ αυτόν ο Σοφοκλής Βενιζέλος μαζί μ’ όλους τους βουλευτές του Κόμματος Φιλελευθέρων, τα υπολείμματα της ΕΠΕΚ και διάφοροι άλλοι κεντρώοι πολιτευτές.[8]
Παραπομπές:
[1] Στράτος Δορδανάς, Η γερμανική στολή στη ναφθαλίνη: Επιβιώσεις του δοσιλογισμού στη Μακεδονία, 1945-1974, Εστία, Αθήνα 2011, σ. 145.
[2] Στράτος Δορδανάς, Έλληνες εναντίον Ελλήνων: Ο κόσμος των Ταγμάτων Ασφαλείας στην κατοχική Θεσσαλονίκη , 1941-1944, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2006, σ. 75.
[3] Μακεδονικά Νέα, 24.10.1925.
[4] Ελεύθερον Βήμα, 18.5.1939, όπως παρατίθεται στο Πέτρος Αλεπάκος, «Η Αλεξανδρούπολη στα χρόνια της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου μέσα από τον Αθηναϊκό τύπο της εποχής»,
http://alepakos.blogspot.gr/2010/04/4.html.
[5] Στρ. Δορδανάς, Έλληνες εναντίον Ελλήνων…, ό.π., σ. 68-9-69, 74-88, 444-447.
[6] Στρ. Δορδανάς, Η γερμανική στολή στη ναφθαλίνη…, ό.π., σ. 98-99, 142-146.
[7] Στρ. Δορδανάς, Η γερμανική στολή στη ναφθαλίνη…, ό.π., σ. 283, 293.
[8] Ηλίας Νικολακόπουλος, Η καχεκτική δημοκρατία: Κόμματα και εκλογές, 1946-1967, 6η έκδ., Πατάκης, Αθήνα 2010, σ. 263, 267.
